در ایام ماه محرم، همه جا سخن از اهمیت مسأله‌ی ولایت اهل بیت و محبت و مودت خاندان رسول خدا است. بی گمان شیعیان بر خود می‌بالند که پیرو پیامبر اکرم و خاندان پاک ایشان اند و چشم امید خود را به عنایت این برگزیدگان الهی دوخته‌اند. شیعیان را امید آن است که به عنایت موالیان و بر اثر نعمت محبت و ولایت نسبت به خاندان پیامبر، سرانجام رستگار شوند و در جوار رحمت و رضوان الهی جای گیرند.
این مسأله هرچند که در جایگاه خود بسیار پر اهمیت و ارزشمند است، اما باید دانست که شیعه بودن مراتب و درجاتی دارد و یک شیعه می‌باید صفاتی را در خود پرورش دهد تا این نام، زیبنده‌ی او باشد. در واقع به صرف ادعا نمی‌توان خود را پیرو اهل بیت علیهم السلام دانست. بلکه برای این پیروی، باید نشانه‌های یک پیرو واقعی را در خود تقویت کرد. اهل بیت علیهم السلام نیز با عنایت به همین مسأله، صفات پیروان و شیعیان خود را در روایات متعددی بیان کرده‌اند. روایاتی که با اندک تأملی در آنها، دشواری شیعه بودن، بیش از پیش بر انسان روشن می‌شود.
مرحوم ابن بابویه، در کتابی به نام «صفات الشیعه» به جمع آوری روایات این بحث پرداخته است. این دانشمند بزرگ شیعی، هفتاد و یک روایت را در این کتاب گردآوری کرده است. در ادامه به معرفی برخی از ویژگی‌های شیعه در روایات اهل بیت علیهم السلام از این کتاب خواهیم پرداخت. ذکر این نکته ضروری است که ترجمه‌ی روایات انتخاب شده از اثر ارزشمند جناب آقای توحیدی در ترجمه‌ی این کتاب است.
1. حب و بغض برای خداوند: یکی از صفات شیعه‌ی واقعی آن است که معیار دوستی و دشمنی‌اش اطاعت از خداوند است. با آنان که خدا دستور داده، به نیکی رفتار می‌کند و در برابر آنان با کرامت و مهربانی رفتار می‌کند و در مقابل، با آنان که با خدا یا ولی او سر جنگ دارند، به سختی برخورد می‌کند و از تکریم آنان خودداری می‌نماید. شیعه‌ی واقعی دوستان و همنشینان خود را از میان صالحان و پرهیزگاران بر می‌گزیند و از همنشینی با گناهکاران و مخالفان دین خدا پرهیز می‌کند. این ویژگی آن چنان پر اهمیت است که در روایات اهل بیت علیهم السلام در کتاب صفات الشیعه، بارها بدان پرداخته شده است. به عنوان یک نمونه از این روایات به این مورد توجه کنید. امام رضا علیه السلام فرمودند:
«هر کس به کسى که از ما بریده است بپیوندد، یا با کسى که به ما پیوسته است، قطع رابطه نماید، یا مدح و ستایش از کسى کند که بر ما عیب مىگیرد، یا گرامى بدارد کسى را که با ما مخالف است، از ما نیست و ما هم از او نیستیم.» (صفات الشیعه، روایت 10)
2. انجام واجبات و ترک محرمات: بی‌گمان انجام واجبات الهی و ترک محرمات، از مهم‌ترین ویژگی‌های شیعه‌ی واقعی است. کسی که خود را پیرو مکتب اهل بیت پیامبر می‌داند، باید بیش از هر کس دیگر، برای اجرای دستورات الهی تلاش کند و دامان خود را از گناهان پاک نگاه دارد. به عنوان نمونه‌ای از روایات، به این مورد توجه کنید. امام صادق علیه السلام فرمودند:
به خدا سوگند، شیعه على علیه السّلام نیست، مگر کسى که شکم و عورتش را از حرام نگه بدارد و اعمالش را براى [جلب رضایت] پروردگارش انجام دهد و به ثواب و پاداش او امیدوار باشد و از کیفرش بهراسد. (صفات الشیعه روایت 12)
3. تمسک به اهل بیت و معرفت آن بزرگواران: شیعه‌ی واقعی در زندگی روزمره‌ی خود، همواره ارتباط قلبی‌اش را با اهل بیت حفظ می‌کند. به آن بزرگواران متوسل و متمسک می‌شود و حاجات خود را از طریق ایشان برطرف می‌کند. امام صادق علیه السلام فرمودند: «دروغ مىگوید کسى که گمان مىکند از شیعیان ماست، در حالى که به غیر ما تمسّک مىجوید.»
4. ورع و تقوا: مؤمن همواره باید نسبت به سرنوشت خویش بیمناک باشد و یاد مرگ و قیامت، خوای آسوده را از چشمانش برباید. در بیان ویژگی‌های اصحاب خاص امیرمؤمنان علیه السلام، یکی از موارد همین حالت سیمای بیرونی آن مردان خدا است که از شدت هراس از سرنوشت خویش در روز قیامت، رنگ به رخسار نداشتند حتی حالت ضعف و زردی، بر چهره‌هایشان هویدا بود. مؤمن از ترس خداوند و عذاب او در روز قیامت، در سجاده‌ی عبادت با صدای بلند می‌گرید و هرگز اعمال خود را برای نجات خویش کافی نمی‌داند. در روایتی در کتاب صفات الشیعه به نقل از امام باقر علیه السلام چنین می‌خوانیم:
شیعیان على علیه السّلام چهره‌هایشان زرد رنگ، [بدنهایشان] لاغر و نحیف و لبهایشان خشکیده است. خشکى لبهایشان در اثر روزه دارى است. شکمهایشان به پشتشان چسبیده و رنگ رخسارشان زرد گشته و صورتهایشان دگرگون شده است. وقتى شب آنها را فرا مىگیرد، زمین را بستر خویش مىگیرند و پیشانىهایشان را بر آن مىنهند، در حالى که چشمهایشان گریان است و اشکهایشان فراوان. بسیار نماز مىخوانند و دعا مىکنند و کتاب خدا را زیاد تلاوت مىکنند، مردم شادمانند و آنها اندوهگینند. (صفات الشیعه روایت 19)
5. کثرت عبادت خداوند: همان حالت پیش‌گفته در بخش قبلی، باعث می‌شود که مؤمنان، از تمام فرصت‌های خود در جهت عبادت خداوند استفاده کنند. شیعه‌ی واقعی شبها را به عبادت و نماز می‌گذراند و روزها را روزه دار است. به همین جهت است که زمستان را بهار مؤمن دانسته اند. چرا که روزهایش کوتاه و برای روزه داری مناسب است و شبهای طولانی‌اش برای مؤمن، فرصتی گرانقدر در جهت نماز خواندن است. امیرالمؤمنین علیه السلام در ضمن روایت مفصلی فرمودند:
«همانا نفس مؤمن، به خودش مشغول است و مردم از او در آسایشند. هنگامى که شب، او را فرا مىگیرد، رویش را بر زمین مىساید و براى خداى بزرگ سجده مىکند و با خالق خود، در باره رهایىاش از آتش جهنّم مناجات مىکند. پس [شما هم] این گونه باشید.» (صفات الشیعه، روایت 66)
